Ponikowski Antoni (1878–1949), inżynier budowlany, działacz polityczny i społeczny, minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, premier i senator, profesor i rektor Politechniki Warszawskiej. Ur. 29 V w Siedlcach, był synem Stanisława, urzędnika Tow. Kredytowego Ziemskiego, i Apolonii z Freytagów. W l. 1887–8 uczył się w prywatnym progimnazjum Tuza, a następnie do r. 1896 w gimnazjum rządowym w Siedlcach, które ukończył ze złotym medalem. Rozpoczął studia na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Uniw. Warsz., ale w r. 1898 przeniósł się na Wydział Inżynieryjno-Budowlany warszawskiego Instytutu Politechnicznego, który ukończył w r. 1903. W r. 1898 został przyjęty do Koła Braterskiego «Zet» i od tego czasu był związany z Ligą Narodową. Był współorganizatorem, a od marca 1900 do kwietnia 1901 prezesem tajnego stowarzyszenia studentów Instytutu «Zjednoczenie», z ramienia którego wszedł w październiku 1901 w skład komisji do nawiązania stosunków z korporacjami studentów Polaków na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. Czynny był też w Zarządzie Głównym konspiracyjnego Tow. Oświaty Narodowej oraz w Tow. Opieki nad Unitami, prowadząc tajną akcję oświatową na Podlasiu. Był również inicjatorem i współzałożycielem w r. 1899 chóru studentów Instytutu Politechnicznego «Pieśń».
W l. 1903–5 P. pracował w Warszawskim Okręgu Komunikacji Wodnej, gdzie wraz z Janem Chmieleńskim opracował założenia projektowe regulacji Wisły od mostu Kierbedzia w Warszawie do ujścia Narwi oraz prowadził pomiary przepływu wody w Wiśle pod Warszawą. Następnie do r. 1907 pracował w Krakowskiej Ekspozyturze Krajowego Biura Melioracyjnego, wykonując zdjęcia terenu metodą tachimetryczną dla celów melioracji, m. in. brzegów Śniatynki koło Drohobycza i Białki na Podhalu. Latem 1906 przeniesiony został do Krakowa, gdzie, nie przerywając pracy, studiował w r. akad. 1906/7 na Studium Rolniczym Wydziału Filozoficznego UJ. Po powrocie do Warszawy w sierpniu 1907 kierował biurem melioracyjnym «Inż. inż. Stanisław Turczynowicz, Antoni Ponikowski i S-ka», którego był współzałożycielem i które wykonywało także różnorodne prace budowlane. Zaprojektowano m. in. regulację rzek i osuszanie błot na Polesiu o łącznej powierzchni ok. 130 tys. morgów (ok. 73 tys. ha). W r. 1913 z inicjatywy Centralnego Tow. Rolniczego, dla przeciwdziałania napływowi do kraju geometrów Rosjan, biuro rozszerzyło zakres prac o komasację gruntów włościańskich. Pod zmienioną nazwą «Ponikowski A., Ostrowski E. inż. inż. Stołeczne Tow. Budowlane i Melioracyjne» przedsiębiorstwo działało do r. 1939. Prócz tego w 1910 r. P. pełnił funkcję okręgowego hydrotechnika dla północnych guberni Królestwa, prowadząc studia nad osuszaniem błot na Suwalszczyźnie i w Puszczy Kurpiowskiej, a następnie do r. 1913 pracował w rządowym Oddziale Melioracji Rolnych w Warszawie. Równolegle od r. 1908 prowadził wykłady z melioracji rolnych na Wydziale Agronomicznym Szkoły Komercyjnej Edwarda Rontalera, a od października 1911 do grudnia 1917 – na Kursach Przemysłowo-Rolniczych przy Muzeum Przemysłu i Rolnictwa (późniejsza Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego). Uczył też miernictwa i melioracji na Kursach Ogrodniczych Tow. Pszczelniczo-Ogrodniczego, a w l. 1913–16 – na wyższych Kursach Ogrodniczych Tow. Kursów Naukowych (późniejsza Wyższa Szkoła Ogrodnicza).
W l. 1907–8 uległa zmianie orientacja polityczna P-ego, co łączyło się z uchwałami jubileuszowego zjazdu «Zet-u» w lipcu 1907 w Krakowie, oznaczającymi zerwanie z Ligą Narodową. Ostateczne zerwanie z Ligą Narodową i Stronnictwem Demokratyczno-Narodowym nastąpiło w czerwcu 1911 w ramach «Secesji», protestującej przeciwko forsowanej przez Romana Dmowskiego orientacji na Rosję. Grupa secesjonistów, której jednym z przywódców był P., opowiadała się za szukaniem oparcia w Austrii. W r. 1914 występowała pod nazwą Związek Narodowy, a następnie – Polskie Zjednoczenie Narodowe (wchodziło ono w skład Zjednoczenia Stronnictw Niepodległościowych – P. był członkiem jego Komitetu Naczelnego – a później Bloku Centrum). W marcu 1915 P. wraz z częścią Polskiego Zjednoczenia Narodowego wszedł do tworzonej Ligi Państwowości Polskiej i został jednym z przywódców tej organizacji. Po wkroczeniu Niemców do Warszawy w sierpniu 1915 został sekretarzem zarządu i naczelnikiem biura prezydialnego Wydziału Oświecenia Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy, i pełnił te funkcje do rozwiązania Komitetu w maju 1916. Był także członkiem Komisji Rozdzielczej Gmachów i członkiem zarządu Tow. Pomocy Ofiarom Wojny. W r. 1916 został członkiem Rady Głównej Opiekuńczej i członkiem Delegacji do Spraw Kanalizacji i Wodociągów Magistratu miasta Warszawy. Został radnym miejskim i na posiedzeniu Rady w grudniu 1916 poddał ostrej krytyce gospodarkę Sekcji Szkolnej Magistratu. Postulował założenie w Warszawie żeńskiego i męskiego seminarium nauczycielskiego oraz domagał się obniżenia kosztów nauczania w czteroklasowych szkołach powszechnych. Od marca do czerwca 1917 był członkiem Komisji Rolnictwa i członkiem Departamentu Pracy Tymczasowej Rady Stanu Król. Pol.
Od 15 XI 1916 P. wykładał na Politechnice Warszawskiej miernictwo i prowadził kreślenia sytuacyjne na Wydziałach Inżynierii Budowlanej i Inżynierii Rolnej, a od następnego semestru wykładał miernictwo także na Wydziale Architektury. W r. akad. 1916/17 był delegatem Wydziału Inżynierii Rolnej do Senatu Politechniki, a po ustąpieniu Józefa Mikułowskiego-Pomorskiego – od stycznia 1917 był dziekanem tego Wydziału. Dn. 7 XII 1917 P. został mianowany ministrem Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (WRiOP) w gabinecie Jana Kucharzewskiego, a po ustąpieniu tego gabinetu został przez Radę Regencyjną mianowany 27 II 1918 przewodniczącym Rady Tymczasowych Kierowników Ministerstw i do 4 IV 1918 pełnił funkcję tymczasowego kierownika rządu, zatrzymując równocześnie kierownictwo resortu oświaty. Resortem tym kierował również w następnych gabinetach (Jana Kantego Steczkowskiego i Józefa Świeżyńskiego) do 4 XI 1918. W tym bardzo trudnym okresie «dał się poznać jako doskonały administrator» (K. Konarski). Lewicowcy atakowali P-ego za dopuszczenie do klerykalizacji szkolnictwa i za forytowanie szkolnictwa średniego, prawicowcy zaś – za brak aktywności w zwalczaniu lewicy nauczycielskiej.
W r. 1918 P. ofiarował zarządowi miasta Siedlce swój księgozbiór, który stał się zaczątkiem biblioteki miejskiej. Ufundował też dzwon dla starego kościoła w Siedlcach. W r. 1919 mieszkając nadal w Warszawie stanął na czele Polskiego Tow. Budowlanego we Lwowie, które pod jego kierunkiem rozwinęło się w duże przedsiębiorstwo. Wybudowało ono m. in. tymczasowy dworzec centralny w Warszawie i linię kolejową z Kutna do Koła. W r. 1919 P. został powołany do Komisji Stabilizacyjnej, ustalającej pierwszy skład pracowników naukowych Politechniki Warszawskiej, a 3 IV t. r. mianowano go profesorem zwycz. miernictwa na Wydziale Inżynierii Wodnej tej Politechniki, przy czym nadal prowadził wykłady i ćwiczenia z miernictwa oraz kreślenia sytuacyjnego nie tylko na tym Wydziale, ale i na Wydziale Inżynierii Lądowej, a wykłady miernictwa także na Wydziale Architektury. Był też w r. 1920 członkiem Komisji Organizacyjno-Programowej Wydziału Mierniczego, który powstał w r. 1921. W t. r. został wybrany na rektora Politechniki Warszawskiej, zrezygnował jednak z tej funkcji w związku z powołaniem go 16 IX na stanowisko prezesa Rady Ministrów. Skład sformowanego przez niego rządu ogłoszony został 20 IX. Równocześnie objął funkcję ministra WRiOP oraz kierownika Min. Kultury i Sztuki. Gabinet P-ego miał charakter pozaparlamentarny, choć główne resorty objęli przedstawiciele ugrupowań centrowych. Najważniejszym jego zadaniem było opanowanie inflacji i stabilizacja życia gospodarczego, co tylko częściowo i tylko w pierwszym okresie udało się zrealizować. W dziedzinie oświaty osiągnięciem P-ego było zakończenie pierwszego etapu, zapoczątkowanych przez niego w r. 1918, prac unifikacyjnych i integracyjnych szkolnictwa z trzech zaborów. Dn. 17 II 1922 P. przestał pełnić funkcję kierownika Min. Kultury i Sztuki, gdyż uchwałą sejmową przestało ono istnieć jako osobny resort, a weszło w skład Min. WRiOP jako Departament Sztuki. W związku z wynikłymi różnicami poglądów na treść projektowanego aktu zjednoczenia z ziemią wileńską, P. 4 III t. r. podał się do dymisji. Dymisję gabinetu przyjęto 6 III, ale w dwa dni później J. Piłsudski jako naczelnik Państwa powierzył ponownie P-emu misję stworzenia gabinetu. Drugi gabinet P-ego o składzie niemal jednakowym, w którym P. również pełnił funkcję ministra WRiOP, powołano 10 III 1922. Gdy na posiedzeniu Rady Ministrów w dn. 2 VI t. r. J. Piłsudski wypowiedział się krytycznie o działalności rządu, P. zgłosił rezygnację gabinetu przyjętą przez Piłsudskiego w dn. 6 VI. Jesienią 1922 P. kandydował z okręgowych list nr 12: Polskie Centrum, do Sejmu i do Senatu, nie został jednak wybrany. W r. akad. 1923/4 P. pełnił funkcję rektora Politechniki Warszawskiej, a w l. 1924/5 i 1925/6 był prorektorem. Kierując katedrą miernictwa przywiązywał dużą wagę do wychowawczych aspektów pracy ze studentami. Brał np. udział w wyjazdowych kilkutygodniowych ćwiczeniach terenowych, nawiązując bezpośredni kontakt z młodzieżą. W l. 1930–3 wykładał prócz miernictwa także encyklopedię melioracji na Sekcji Budownictwa Wodnego Wydziału Inżynierii Wodnej oraz na Wydziale Geodezyjnym. Od r. 1922 pełnił funkcję kuratora katolickiej organizacji «Juventus Christiana», od r. 1923 był kuratorem Tow. Wzajemnej Pomocy Studentów Żydów Politechniki Warszawskiej, od r. 1932 chóru studentów (później: Koło Śpiewacze Studentów) Politechniki Warszawskiej «Ambrosianum». W l. 1937–9 był dziekanem Wydziału Inżynierii, a także zastępcą przewodniczącego Komisji Dyscyplinarnej dla profesorów Politechniki Warszawskiej.
W r. 1924 P. był członkiem podkomisji technicznej do spraw stosunków naukowych, literackich i szkolnych między Polską a Francją, a także został przewodniczącym Państwowej Komisji Egzaminacyjnej na mierniczych przysięgłych. W l. 1925–7 był prezesem Zarządu Głównego Ligi Obrony Powietrznej Państwa, a potem członkiem zarządu tej Ligi. W listopadzie 1925 P. został wybrany na prezesa Komitetu Muzeum Przemysłu i Rolnictwa i sprawował tę funkcję z przerwą wojenną aż do śmierci. Był współzałożycielem i prezesem rady organizacyjnej Izby Handlowej Polsko-Sowieckiej powstałej w styczniu 1926. W l. dwudziestych był przewodniczącym Komitetu Budowy Pomnika Chopina w Warszawie, odsłoniętego 14 XI 1926. Jako prezes w l. 1926–39 Rady Naczelnej Zjednoczenia Polskich Związków Śpiewaczych i Muzycznych, przyczynił się do rozwoju chórów amatorskich w kraju i w skupiskach polonijnych, organizując konkursy i zjazdy zespołów śpiewaczych. Był wielkim miłośnikiem muzyki, sam grał na wiolonczeli i śpiewał (baryton). W r. 1926 przez krótki okres wydawał tygodnik „Ster”. Związawszy się z Polskim Stronnictwem Chrześcijańskiej Demokracji, w maju 1927 wybrany został z listy Komitetu Obrony Polskości Stolicy na członka Rady Miejskiej i pełnił tę funkcję do marca r. n.; był równocześnie przewodniczącym Komisji Regulacji Miasta i członkiem Komisji Finansowo-Budżetowej. W listopadzie 1927 został dokooptowany do Rady Naczelnej Stronnictwa, a od marca do grudnia 1934 pełnił funkcję wiceprezesa Rady. Od maja 1929 był prezesem powstałego wówczas Tow. Edukacji Narodowej, występującego przeciwko projektowanym przez Min. WRiOP reformom szkolnictwa. W listopadzie 1930 wybrany został z listy państwowej nr 19 (Katolicki Blok Ludowy) z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji na posła do Sejmu i był przewodniczącym Klubu Chrześcijańskiej Demokracji. W początkach r. 1935 P. wraz z Wacławem Bitnerem, Józefem Bogdanowiczem i in. wystąpił z Chrześcijańskiej Demokracji i został prezesem powstałego wówczas Stronnictwa Chrześcijańsko-Ludowego. W marcu t. r. zrzekł się mandatu poselskiego i stopniowo odsuwał się od działalności politycznej. W r. 1937 brał udział w delegacji «osób politycznie niezaangażowanych», które złożyły prezydentowi Ignacemu Mościckiemu memoriał protestujący przeciwko konstytucji i ordynacjom wyborczym z r. 1935 oraz żądający zmian politycznych. Leon Chajn utrzymuje, że P. był członkiem masonerii, czemu przeczy kategorycznie Ludwik Hass. P. należał do Związku Seniorów Organizacji Młodzieży Narodowej i Związku Polskiej Młodzieży Demokratycznej.
W okresie okupacji niemieckiej P. wykładał na tajnych kompletach zorganizowanych przez Stefana Bryłę dla studentów Wydziału Architektury, a w l. 1940–2 pracował jako nauczyciel w Państwowej Szkole Budownictwa Lądowego i Wodnego w Warszawie. Współpracował też z Delegaturą Rządu na Kraj opracowując plany odbudowy i rozbudowy szkolnictwa wyższego po wojnie. Od r. 1942, poszukiwany przez gestapo, ukrywał się, zmieniając często miejsce zamieszkania. W czasie powstania warszawskiego we wrześniu 1944 brał udział w trzyosobowej grupie (rodziny tych osób były potraktowane przez Niemców jako zakładnicy) wysłanej przez dowództwo niemieckie do oddziałów powstańczych «Żywiciela» (Mieczysława Niedzielskiego) na Żoliborzu dla przekazania żądań kapitulacji. W czasie rozmów z powstańcami P. zachęcał ich do dalszej walki. Po upadku powstania P., przeszedłszy poprzez obóz w Pruszkowie, osiadł w Krakowie, skąd w marcu 1945 nawiązał kontakt z organizującą się w Lublinie Politechniką Warszawską. W końcu maja 1945 wyjechał do Lublina, gdzie na propozycję pełniącego funkcję rektora Władysława Kuczewskiego objął stanowisko zastępcy rektora. Po rezygnacji Kuczewskiego minister oświaty powierzył P-emu «pełnienie czynności delegata z kompetencjami rektora dla spraw Politechniki Warszawskiej z siedzibą czasową w Lublinie». Po likwidacji we wrześniu t. r. Politechniki w Lublinie P. przeniósł się do Warszawy, gdzie do śmierci kierował nadal katedrą miernictwa. W r. akad. 1945/6 był delegatem Wydziału Inżynierii do Senatu Akademickiego. Od r. 1947 był także dyrektorem Technicznym Kursów Kolejowych w Warszawie, zorganizowanych przez Min. Komunikacji.
Dorobek w zakresie prac drukowanych P-ego nie był zbyt obfity: opublikował broszurę Wady naszych melioracji (W. 1913) oraz sporo artykułów fachowych w „Gazecie Rolniczej”, „Rolniku i Hodowcy” a także w „Kurierze Warszawskim”. Zmarł w Warszawie 27 XII 1949. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 155 rząd VI, grób 23). Odznaczony był m. in. Wielką Wstęgą Orderu I kl. Polonia Restituta.
Żonaty z Karoliną z Opolskich miał P. siedmioro dzieci: Annę, geografkę i bibliotekarkę, Martę, nauczycielkę, zamężną za Stanisławem Kieniewiczem, Adama, ekonomistę, Andrzeja, prawnika, zamordowanego przez Niemców w r. 1942 w Wiedniu, Jana, inżyniera mechanika, Ewę, redaktorkę, zamężną za Wacławem Ziembą, i Aldonę, zakonnicę.
Portret olejny P-ego w sali Senatu Politechniki Warszawskiej; – Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1915–1965, W. 1972; Bibliogr. Warszawy. Druki zwarte; Bibliogr. Warszawy. Wydawn. ciągłe 1904–18; toż za l. 1919–28; toż za l. 1944–54; Peretiatkowicz, Współcz. Enc. Życia Polit., (fot. na s. 135); W. Enc. Powsz. (PWN); Współcześni polscy działacze polityczni. Mała encyklopedia, Ł.–W. 1919; Album sterników państwa pol., s. 34–5 (fot.); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 515, 536; Who’s who in Central and East-Europe 1933/4, Zurich 1935; toż 1935/6, Zurich 1937; Politechnika Warszawska. Spis wykładów na r. 1916–17 i na l. n.; Skład osobowy Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 marca 1931 r., W. 1931 s. 29, 45, 46, 61; toż w dniu 25 stycznia 1935 r., W. 1935 s. 17, 25; Zagórowski, Spis nauczycieli, II; – Ajnenkiel A., Od rządów ludowych do przewrotu majowego. Zarys dziejów politycznych Polski 1918–1926, W. 1968; tenże, Parlamentaryzm II Rzeczypospolitej, W. 1975; Album pamiątkowe Rady miasta stołecznego Warszawy, 1919–1929, W. [ok. 1929] (fot.); Araszkiewicz F. W., Szkoła średnia ogólnokształcąca w Polsce w latach 1918–1932, Wr. 1972; Chajn L., Wolnomularstwo w II Rzeczypospolitej, W. 1975; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej (fot.); Dziesięciolecie Wyższej Wszechnicy Polskiej TKN, W. 1917 (o Kursach Ogrodniczych s. 203–18); Hass L., Rataj, Ponikowski, Askenazy – masonami?, „Więź” 1976 nr 6 s. 118–19; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, W. 1975; Hulewicz J., Studia wyższe młodzieży z zaboru rosyjskiego w uczelniach galicyjskich w latach 1905–1914, Zeszyty Nauk. UJ Nr 16, Historia Z. 3, Kr. 1958 s. 271; Ihnatowicz, Vademecum; J. A., Podzwonne A. P-emu, „Tyg. Powsz.” 1950 nr 36 s. 7; Janota-Bzowski J., Tow. Edukacji Narodowej, „Rzeczpospolita” 1929 nr 316 s. 4; Krasiewicz B., Odbudowa szkolnictwa wyższego w Polsce Ludowej w latach 1944–1948, Wr. 1976; Krzywobłocka B., Chadecja 1918–1937, W. 1974; Księga pamiątkowa na 75-lecie „Gazety Rolniczej” 1861–1935, W. 1938 I 128–9 (fot.); Księga pamiątkowa potrójnej rocznicy zaczątków, założenia i utrwalenia Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie (1906–1911–1916–1936), W. 1937 (fot.); Księga pamiątkowa Siedlczan (1844–1905), W. 1927 s. 475–7; Marciniak Z., Sprawa upowszechnienia nauczania początkowego w Królestwie Polskim. (Sierpień 1914 – sierpień 1917), Wr. 1962; Micewski A., Z geografii politycznej II Rzeczypospolitej, W. 1964; Molenda J., Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908–1918, W. 1980; Niezgoda J., Prof. Antoni Ponikowski. Wspomnienie pośmiertne, „Życie Śpiewacze” 1950 nr 2 s. 18; [Pięćdziesiąt] 50 lat Wydziałów Inżynierii Budowlanej, Inżynierii Sanitarnej i Wodnej, Komunikacji, Geodezji i Kartografii Politechniki Warszawskiej. 1915–1965, W. 1965s. 591–4; Piskorski T., W pięćdziesiątą rocznicę powstania „Zetu”, W. 1937 s. 50, 161; Pobóg-Malinowski Wł., Najnowsza historia polityczna Polski 1864–1945, Wyd. 2, Londyn 1967 II; Podlewski S., Rapsodia żoliborska, Wyd. 2, W. 1979; Politechn. Warsz. 1915–1925; toż za l. 1915–1965; Polska, jej dzieje i kultura. W. [1928] III; Próchnik A., Pierwsze piętnastolecie Polski niepodległej, W. 1957; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w l. 1926–1937, W. 1980; tenże, Front Morges w okresie II Rzeczypospolitej, W. 1972, Rakowski J., Zetowcy i piłsudczycy, „Zesz. Hist.” Z. 54: 1980; Rektorzy Politechniki 1826–1976, W. 1976 s. 20–2 (fot.); Schoenbrenner J., Walka o demokratyczną szkołę polską w latach 1918–1922, W. 1963; Sempołowska S., Pisma pedagogiczne i oświatowe, W. 1962; 150 lat wyższego szkolnictwa technicznego w Warszawie 1826–1976, W. 1979; Tommasini F., Odrodzenie Polski, W. 1928; Twórcy Polski Współczesnej, W. 1938 s. 450; Walczak S., Kronika pierwszej katedry miernictwa na Politechnice Warszawskiej 1830–1916–1961, W. 1961; Wojt St., Izba Handlowa Polsko-Sowiecka, „Kur. Warsz.” 1926 nr 32 s. 12; Zakrzewski A., Wincenty Witos, W. 1977; – Jędrzejewicz W., Kronika życia Józefa Piłsudskiego 1867–1935, Londyn 1977 II; Kalendarzyk polityczno-historyczny miasta stoł. Warszawy na r. 1916, W. 1916; toż na r. 1917, W. 1917; Konarski K., Dalekie a bliskie, Wr. 1965; Materiały źródłowe do historii polskiego ruchu ludowego, W. 1966 I; Młynarski F., Wspomnienia, W. 1971; Nasza walka o szkołę pol., I–II; Polsko-radzieckie stosunki gospodarcze. Dokumenty i materiały 1921–1939, W. 1976; Prace Departamentu Pracy Tymczasowej Rady Stanu Królestwa Polskiego, W. 1918 s. 74, 76; Rataj M., Pamiętniki 1918–1927, W. 1965; Spraw. stenogr. ze 137 posiedzenia Sejmu w dn. 8 III 1935, s. 4–5; Sprawozdanie Zarządu Głównego LOPP [za r. 1925]; toż za l. 1926–8; Wspomnienia byłych studentów Politechniki Warszawskiej z pierwszych lat jej istnienia (1898–1905), W. 1935 s. 15, 47, 49, 75, 95; [Zieliński J.], Kułakowski M., Roman Dmowski w świetle listów i wspomnień, Londyn 1968 I; – „Dzien. Urzęd. Min. WRiOP” 1919 nr 5 s. 158, 1924 nr 19 s. 326, 1928 nr 13 s. 534; „Gaz. Roln.” 1925 nr 47 s. 1313, 1926 nr 40 s. 886; „Gaz. Warsz.” 1921 nr 163 s. 5; „Gaz. Warsz. Por.” 1927 nr 180, Niedzielny Dod. Ilustr. s. 3 (fot.); „Głos Prawdy” 1927 nr 128 s. 2, nr 131 s. 2; „Kur. Pol.” 1921 nr 161 s. 6; „Monitor Pol.” 1930 nr 241 s. 4, nr 272 s. 1; „Świat” 1922 nr 40 s. 3 (fot.), 1923 nr 18 s. 5 (fot.); „Tyg. Ilustr.” 1921 nr 40” s. 643 (fot.); – AAN: Akta personalne Min. WRiOP, teczka 5158; Arch. Politechn. Warsz.: Akta personalne, teczka 1049; B. Jag.: rkp. 8100 III k. 117, 126, Przyb. 45/70, Przyb. 195/74; B. Narod.: rkp. 2753, 7004; B. Ossol.: rkp. 7686/II, 13264/II, 14108/II, IV; B. PAN w Kr.: rkp. 7862: J. Zdanowski, Dziennik, cz. 4 s. 154, 182, 183, 184, 185, 193, 197, 207, 208, 211, 215, 238, 249, 298; – Informacje Stefana Szwedowskiego z Warszawy; Informacje ustne synów Adama i Jana Ponikowskich.
Stanisław Konarski